8
HISTORIA
Dokończenie ze s. 1
Poległ na polu walki 16 września w
Powstaniu Warszawskim. Z okazji
600-lecia nadania praw miejskich,
odsłonimy tablicę upamiętniającą za-
służonego grójczanina. Tablica zosta-
nie umiejscowiona na budynku ratu-
sza miejskiego.
Przemawiali również posłowie na
Sejm: Dariusz Bąk (PiS) oraz Miro-
sław Maliszewski (PSL). Następnie
odczytano apel pamięci i listy oko-
licznościowe, a kompania honorowa
wystawiona przez 1 Grójecki Ośro-
dek Radioelektroniczny im. ppłk.
Jana Kowalewskiego oddała salwę
honorową. Na zakończenie uroczy-
stości pod pomnikiem upamiętniają-
cym ofiary złożone zostały wiązanki.
Wszyscy uczestnicy stanęli na wyso-
kości zadania i godnie uczcili pamięć
uczestników jednego z najbardziej
dramatycznych i krwawych zrywów
w historii Polski. Nie da się niestety
powiedzieć tego samego o organiza-
cji obchodów. Przy takiej uroczysto-
ści z takiej właśnie okazji – a w su-
mie to przy każdej innej – zebrani po-
winni mieć luksus pełnego uczestni-
czenia w zgromadzeniu. Tymczasem
od przygotowanego nagłośnienia
głośniejsze okazały się być miejskie
fontanny i uliczny ruch. Zdecydowa-
nej większości przemówień też nie
dało się usłyszeć i zrozumieć. Szan-
sa na poprawę i wyciągnięcie wnio-
sków jest już blisko.Wielkimi kroka-
mi zbliża się ostatni etap obchodów
600-lecia nadania praw miejskich
Grójcowi. Obok obchodów central-
1 sierpnia 1944 - Grójec pamiętał
nych warto zauważyć także dwie
inne, cenne, grójeckie inicjatywy od-
noszące się do Powstania Warszaw-
skiego. Nasi kibice klubu LegiaWar-
szawa postawili sobie za punkt ho-
noru zlokalizowanie jak największej
ilości grobówosób związanych z Po-
wstaniemwnaszympowiecie.Akcja
ta trwa już od kilku tygodni i trwać
będzie. Natomiast harcerze Hufca
ZHP Grójec podjęli liczącą 63 km
wędrówkę pieszą z naszego miasta,
tak, by 1.08. stanąćwWarszawie pod
GrobemNieznanego Żołnierza i zło-
żyć na jego płycie kwiaty.
1sierpnia1944
Piątyrokokrutnej,brutalnej,krwawej
i pełnej przemocy niemieckiej oku-
pacji. Publiczne egzekucje, łapanki,
gnające na sygnale budy pomiędzy
Pawiakiem i Szucha, wszechobec-
ny terror, zagłada getta rokwcześniej.
Tego wszystkiego doświadczyła sto-
lica Polski i jej mieszkańcy. W ich
przekonaniu ten właśnie dzień sierp-
niowy, słoneczny i bardzo ciepłymiał
to wszystko zmienić. Warszawa sta-
wała do walki nie tylko o swoje wy-
zwolenie, ale i o powojenny los całej
Rzeczypospolitej.
Powstanie Warszawskie miało roz-
począć się o godzinie 17, słynnej Go-
dzinie „W”. Militarnie skierowane
było przeciwko Niemcom. Politycz-
nie stawka była jeszcze wyższa. Po-
średnio warszawski zryw Polskie-
go Państwa Podziemnego miał dać
odpór działaniom Józefa Stalina i
jego polskich popleczników na tere-
nach na wschód odWisły. Gra toczy-
ła się o niepodległość Polski. War-
szawska Armia Krajowa rzuciła do
walki około 30 tysięcy ludzi. Nieste-
ty w zdecydowanej większości fatal-
nie uzbrojonych lub uzbrojenia po-
zbawionych całkowicie. Trzeba było
zdobywać je na wrogu. Dowództwo
AK planowało powstanie raptem na
trzy dni, licząc na szybką pomoc so-
juszników. Wbezpardonowym boju,
który swą zaciekłością przez samych
Niemcówporównywany był dowalk
o Stalingrad, Polacy wytrwali 63 dni.
Cena, którą przyszło za to zapłacić
była przerażająca. Zginęło prawie
20 tysięcy Akowców, ponad 5 tysię-
cy żołnierzy 1 Armii WP, którzy po-
zbawieni wsparcia podjęli próby for-
sowania Wisły, by pomóc Warsza-
wie. Straty ludności cywilnej są nie
do oszacowania – wahają się pomię-
dzy 150-200 tysiącami zabitych i be-
stialsko pomordowanych. Poza jaką-
kolwiek skalą szacunkową są stra-
ty materialne, kulturalne, historycz-
ne. Miasto legło w gruzach wraz ze
swoimi muzeami, archiwami, zabyt-
kami... Jego ludność ocalałą z rzezi
w całości wysiedlono. Wielu z nich
trafiło do Grójca. Ocena Powsta-
nia Warszawskiego nigdy nie będzie
oczywista i jedyna. Na szali stają en-
tuzjazm i poświęcenie z heroizmem,
kontra ogromne straty, zniszczenia
i cierpienie. Nim jednak porwiemy
się na wystawianie jednoznacznych
laurek, należy pamiętać, że nam ży-
jącym współcześnie, znającym fak-
ty i wspomnienia, najtrudniej będzie
zapewne postawienie się w sytuacji
samych Powstańców tamtego pa-
miętnego dnia sprzed 75 lat. Dlatego
cześć i wieczna pamięć tym, co zgi-
nęli za wolną Polskę.
Artur Szlis
Grójec niegdyś - do XVIII wieku –
zwany Grodźcem – to miasto po-
wiatowe położone nad Molnicą, le-
wobrzeżnym dopływem Kraski, bę-
dącej też prawobrzeżnym dopły-
wem Jeziorki.
To jedna z najstarszych osad połu-
dniowego Mazowsza, położona na
Wysoczyźnie Rawskiej u podnó-
ża Równiny Warszawskiej w pasie
Wielkich Dolin. Największy też w
Polsce ośrodek produkcji sadowni-
czej, liczący około 17000 mieszkań-
ców.
Zlokalizowany na kilku wzgórzach,
na południowym, wyniosłym brze-
gu pradoliny Molnicy, na których
ujawniono ślady osadnictwa z VII
wieku p.n.e.
Wzmiankowany (in Groze – Gro-
dziec) po raz pierwszy w dokumen-
cie księcia KonradaMazowieckiego
w roku 1243, kierowanym do bisku-
pa poznańskiego, co oznaczało, że
jest miejscowością z grodem wła-
snym, bez nazwy.
Na wzgórzu zajmowanym dziś
przez kościół parafialny p.w. Św.
Mikołaja, istniał niegdyś w XI –
XIII wieku gród kasztelański, przy
którym wzniesiono kościół, przy
którym – na podgrodziu – rozwi-
nęła się osada targowa. Sprzyja-
ły temu przecinające się tu główne
szlaki handlowe, wiodące z połu-
dniowo – zachodnich obszarów na
Ruś, oraz Mazowsze z Krakowem.
Także i trakty wiodące z Czerska do
Mogielnicy i dalej, oraz z Grójca do
Białej Rawskiej. Wyzwoliło to roz-
wój rzemiosła i wymiany handlo-
wej.
Parafie grójecką erygowano w wie-
ku XII, a w istniejącym wówczas
drewnianym kościele parafialnym
lokowano kolegiatę książęcą, którą
przeniesioną rzekomo po 1245 roku
do Czerska
Wroku 1247 istniejąca tu kasztelania
weszła w skład księstwa czerskiego,
a kiedy książę mazowiecki Ziemo-
wit III zniósł system administracyjny
oparty na kasztelaniach, Grójec stał
się obok CzerskaWarki i Garwolina,
w roku 1526 siedzibą powiatu.
Po inkorporacji Mazowsza i utwo-
rzeniu województwa mazowieckie-
go, miasto i system administracyjny
nie uległy większym zmianom, po-
zostając w tym systemie do upadku
Rzeczypospolitej.
W roku 1419 książę mazowiecki Ja-
nusz I Starszy – syn Ziemowita III
– nadał wówczas Grodźcowi pra-
wa miejskie chełmińskie, który roz-
wijać się począł wokół prostokątne-
go rynku i regularnych ulic. W mie-
ście funkcjonowały: łaźnia, waga
i postrzygalnia sukna. Był też oka-
zały, drewniany ratusz, stanowią-
cy dumę mieszkańców i podnoszą-
cy rangę miasta, któremu to poszcze-
gólni władcy nie szczędzili przywi-
lejów. Grójec zaliczono wówczas do
III kategorii miast, spośród czterech
wyróżnianych przez ustawy pogłów-
nego.
Grójec, z racji przywilejów królew-
skich, potwierdzanych przez kolej-
nych władców, miał prawo do co-
tygodniowych targów we wtorki i
czwartki, oraz sześciu dużych do-
rocznych jarmarków zwanych tar-
gami.
Królowie Zygmunt I Stary i Zyg-
munt August nadali przywilej na po-
bieranie opłat: mostowej na Molnicy
i brukowej, posiadanie składu kamie-
ni młyńskich i lokację cechów rze-
mieślniczych – w roku 1468.
Przywilej z roku 1567 wydany na
mocy tzw. przywileju piotrkowskie-
Grójec - lokacja i prawa miejskie
go dotyczył posiedzeń roków ziem-
skich – wGrójcu w środę i czwartek.
Około 1560 roku miasto było już
ośrodkiem administracyjnym i go-
spodarczym dóbr królewskich, czyli
starostwa niegrodowego.
Najnowsze badania nie potwierdza-
ją istnienia tu archidiakonatu mazo-
wieckiego, samodzielnej jednostki w
stosunku do istniejącej prepozytury.
Jednostkę tę ustanowił dopiero ksią-
żę mazowiecki Siemowit I między
1249 a 1252 rokiem.
Nie zlokalizowano też początków
miejsca, które dało nazwę później-
szemumiastu lokacyjnemu. Niewiel-
kie ślady osadnictwa potwierdzono
przy istniejącej dziś ulicy Worow-
skiej. Przypuszcza się, że istniał ono
na dziś już zniwelowanym wzgórzu,
położonym przy trakcie wiodącym
do Czerska, położonym dziś w roz-
widleniu ulic ks. Piotra Skargi i Po-
świętne, na którego szczycie wznosi
się obecnie budynek Liceum Ogól-
nokształcącego.
Po trzecim rozbiorze Polski Grójec
znalazł się w administracji tzw. Prus
Południowych, a w czasach Księ-
stwa Warszawskiego (1807 – 1815)
stał się siedzibą powiatu w Depar-
tamencie Warszawskim i funkcję tę
pełni do dziś, niezależnie od zmian
administracyjnych kraju.
Opr.Andrzej Zygmunt
Rola – Stężycki
KUPAMIĘCI ZWYCIĘZCÓW
ŚwiętoWojskaPolskiegoobchodzone 15sierpniawrocznicęBitwyWar-
szawskiej 1920 r. zwanej CudemnadWisłąnawiązujedo tradycji Święta
Żołnierza, ustanowionegow1923 r. dlauczczenia chwałyorężapolskiego
i pamięci żołnierzypoległychwwalkachoniepodległośćPolski.
Uroczyste obchody ŚwiętaWojska Polskiegow1.ORel poprzedzonoodwiedze-
niemgrobówbyłychdowódców , żołnierzy i pracownikówRONnaszej jednost-
ki, na którychwystawionowartęhonorową i zapalono zniczepamięci. Sym-
boliczne znicze zapłonęły również podobeliskiemupamiętniającympatrona
1. Ośrodka Radioelektronicznegoppłk. Jana Kowalewskiego sięna terenie jed-
nostki, który złamał szyfry bolszewickie i walnieprzyczynił siędo zwycięstww
BitwieWarszawskiej znajdującego i wmiejscowościWorówprzedpomnikiem
bohaterówZiemi Grójeckiej PoległychwWalkach oNiepodległośćOjczyznyw
latach1918 – 1920 roku.
15 sierpnia ogodz. 10.30uroczystąMszą Świętąw intencji Ojczyzny i Żołnie-
rzyWojska polskiegowkościelepw. Miłosierdzia Bożego rozpoczętoobcho-
dy ŚwiętaWojska PolskiegowGarnizonieGrójec.Wemszy św. udział wzięli Szef
GabinetuPolitycznegoPrezesa RadyMinistrów MinisterMarek Suski, Poseł na
SejmRPMirosławMaliszewski, Poseł na SejmRP Anna Kwiecień,Weronika Pi-
warska przedstawiciel Marszałka Senatu Stanisława KarczewskiegoorazMi-
chał Pruś przedstawiciel Posła na SejmRPDariusza Bąka, Dowództwo i żołnie-
rze 1.ORel, Dowództwo i żołnierze 61. batalionu lekkiej piechoty 6. Mazowiec-
kiej BrygadyObronyTerytorialnej, kombatanci, weterani, władze samorządo-
we imiastaGrójca, przedstawiciele służbmundurowych i instytucji, harcerze,
poczty sztandarowe oraz licznie zebranimieszkańcymiasta. Przedmszą świę-
tą delegacja podprzewodnictwemMinistraMarka Suskiego, wasyściedowód-
cy 1. ORel i dowódcy 61. blpppłk JanuszaOstrowskiego zapaliła zniczepodpo-
mnikami Zbrodni Katyńskiej, Katastrofy Smoleńskiej i gen.Władysława Sikor-
skiego znajdującymi sięna terenie kościoła. Pouroczystościach religijnychprze-
maszerowanoulicamimiasta podpomnikMarszałka Józefa Piłsudskiego. Ko-
lumnęmarszową otwierała KompaniaHonorowa poddowództwemppor. Fi-
lipaMuchy, Dowódcą uroczystości byłmjrMariuszWoźniak. Popowitaniu ze-
branychprzezDowódcę 1.ORel płkAndrzeja Kozeręgłos zabrał MinisterMa-
rek Suski, oraz poseł na SejmRPMirosławMaliszewski, którzy podziękowali żoł-
nierzomza trudy codziennej służbyOjczyźnie oraz życzyli dalszych sukcesów
i awansówwżyciu zawodowym i prywatnym. Odczytane zostały listy odMar-
szałka Senatu Stanisława Karczewskiego i Posła na SejmRPPosłaDariusza Bąka.
Podczas uroczystości żołnierze i pracownicy RON1. Ośrodka Radioelektronicz-
negoodebrali z rąkMinistraMarka Suskiego i Dowódcy płkAndrzeja Kozery, za
swoją rzetelną i nienaganną pracęmedalenadaneprzezMinistraObronyNa-
rodowej, awansenawyższe stopniewojskowe, listy gratulacyjne, wyróżnienia i
odznaki pamiątkowe.
PoodczytaniuApeluPamięci przezmjr Romana Fijałkowskieo i salwiehonoro-
wej nastąpił ceremonia złożeniawieńcówpodpomnikiemMarszałka Józefa
Piłsudskiego i zapalenia symbolicznego znicza. Uroczystość zakończonowspól-
nymodśpiewaniempieśni ReprezentacyjnejWojska Polskiego.
Uroczystości towarzyszyławystawa tematyczna poświęcona BitwieWarszaw-
skiej 1920 r.
WGrupie Rozpoznania Radioelektronicznego LidzbarkWarmiński obchody
ŚwiętaWojska Polskiegoprzeprowadzonowdniu14.08.2019 r. uroczystą zbiór-
ką żołnierzy i złożeniemkwiatówprzedpomnikiemppłk Jana Kowalewskiego
patrona Jednostki.
Szef Sekcji Wychowawczej 1OREL
fot. Agata Matulka
